ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Α΄ΤΑΞΗ  ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΤΡΑΣ

ΥΠΕΎΘΥΝΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ

 ΘΩΜΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ
 ΜΑΚΡΗ ΔΗΜΗΤΡΑ 

 Α' ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΠΑΝΟΥΣΗ ΔΙΟΝΥΣΙΑ

ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ ΝΙΚΗ

ΦΟΥΣΙΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ

Β' ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ

ΦΟΥΚΗ ΑΓΓΕΛΙΝΑ

ΠΗΓΕΣ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΤΟΝ ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΩΝ ΧΡΟΝΩΝ

 

   Φιλοσοφία είναι η επιστήμη που ασχολείται με ερωτήματα, προβλήματα ή απορίες που μπορούμε να αποκαλέσουμε οριακά, θεμελιώδη, ή έσχατα, όπως αυτά της ύπαρξης, γνώσης, αξίας, αιτίας, γλώσσας και του νου.
Ξεχωρίζει από άλλους τρόπους αντιμετώπισης των παραπάνω προβλημάτων, από την κριτική και γενικώς συστηματική προσέγγιση των θεμάτων και την οικοδόμησή της πάνω σε λογικές εξηγήσεις.
Η λέξη φιλοσοφία ετυμολογικώς είναι σύνθετη και προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό φιλείν (αγαπώ) και τη λέξη σοφία, δηλαδή αγάπη για τη σοφία. Η φιλοσοφία μάς ανοίγει νέους δρόμους και αναζητά απαντήσεις σε ερωτήματα που πιθανώς ξεπερνούν τις ανθρώπινες γνωστικές δυνατότητες, βοηθώντας στη διερεύνηση των ορίων της ανθρώπινης σκέψης, ακόμα και όταν δεν φτάνει σε κάποιο αποτέλεσμα ο επαγωγικός της προβληματισμός. Δεν θα ήταν λάθος να πούμε ότι φιλοσοφία είναι σκέψη πάνω στην ίδια τη σκέψη και τις δυνατότητες της.
Γενικώς θα μπορούσε να διατυπώσει κανείς ότι φιλοσοφική σκέψη είναι η διανοητική διερεύνηση βαθέων ερωτημάτων για τη σχέση του ανθρώπου με τον κόσμο και τη θέση του σ’ αυτόν. Η φιλοσοφία δεν αρκείται στην ανάλυση της πραγματικότητας του εμπειρικού κόσμου, αλλά διατυπώνει προτάσεις για την αλλαγή του. Ένας φιλόσοφος δεν αρκείται στο να διατυπώσει πώς έχουν τα πράγματα, αλλά προχωρά και σε συγκεκριμένες προτάσεις για το πώς θα μπορούσαν να είναι. Οι εκάστοτε φιλόσοφοι, σύμφωνα με το εννοιολογικό περιεχόμενο που προσάπτουν στη φιλοσοφία, δημιουργούν και το ανάλογο φιλοσοφικό ρεύμα.

Φιλοσοφία είναι η νοητική αναζήτηση των πρώτων αρχών και των πρώτων αιτιών που συνιστούν την πραγματικότητα του νύν παρόντος κόσμου.

1.                                                                                        ΕΥΡΟΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ 

   Ο Μπέρτραντ Ράσελ διατυπώνει τη θέση πως η φιλοσοφία είναι μια δεξαμενή γνώσεων που ακόμα είναι ανέτοιμες προς εξειδικευμένη επιστημονική διαπραγμάτευση. Επομένως, όπως έχει ιστορικά αποδειχθεί άλλωστε, η φιλοσοφία είναι η επιστήμη των επιστημών, o κορμός της διεπιστημονικής γνώσης, ο άσβεστος πόθος αναζήτησης του ανθρώπου. Πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι οι σύγχρονες θετικές επιστήμες (Μαθηματικά, Φυσική, Χημεία, Ιατρική, Αστρονομία κ.α.) αλλά και μεταγενέστερες θεωρητικές (Ψυχολογία, Κοινωνιολογία κ.α.) ξεπήδησαν από το φιλοσοφικό στοχασμό.

Παρόλο το εύρος της έννοιας της Φιλοσοφίας, δεν πρέπει να παραβλέπεται το γεγονός ότι πρόκειται για επιστήμη (και μάλιστα τη "μητέρα" επιστήμη όπως είδαμε). Επομένως η μέθοδος ενός στοχασμού ώστε αυτός να ονομασθεί φιλοσοφικός πρέπει να τηρεί συγκεκριμένα επιστημονικά κριτήρια και στάδια. Αυτά τα στάδια είναι εκείνα της Παρατηρήσεως, της Υποθέσεως, του Πειράματος, της Απόδειξης και της Επαναλήψεως. Ο φιλοσοφικός στοχασμός απαραίτητα πρέπει να εγκολπώνει την επιστημονική αποδεικτική διαδικασία.

                                                                                           ΚΛΑΔΟΙ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

• Ηθική ονομάζεται ο τομέας της Φιλοσοφίας που διερευνά ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να ζει ο άνθρωπος, ενώ δευτερευόντως, διερευνά το κατά πόσον μια τέτοια ερώτηση μπορεί πράγματι να απαντηθεί. Οι κύριοι κλάδοι της Ηθικής Φιλοσοφίας είναι η Μετα-ηθική, η Φορμαλιστική Ηθική και η Εφαρμοσμένη Ηθική.
• Αισθητική ονομάζεται ο τομέας που ασχολείται με τη μελέτη και αντίληψη της ομορφιάς, της Τέχνης, της αναψυχής, θεμάτων γούστου και αισθημάτων, γενικώς με τον ορισμό του ωραίου, του αρμονικού και των αντιστρόφων τους.
• Γνωσιολογία ονομάζεται ο κλάδος που διερευνά τα όρια, την προέλευση και την ποιότητα της ανθρώπινης γνώσης.
• Μεταφυσική ονομάζεται ο τομέας που ασχολείται με το επέκεινα, με εκείνο που η εμπειρία δεν μας αποκαλύπτει. (Δεν πρέπει να συγχέεται με εξωεπιστημονικούς κλάδους όπως η Παραφυσική). Μελετά τη φύση της πραγματικότητας, περιλαμβάνοντας τη σχέση μεταξύ νου και σώματος, ουσίας, γεγονότος και αιτίας. Παραδοσιακοί κλάδοι της είναι η Κοσμολογία και η Οντολογία.
• Επιστημολογία ονομάζεται ο τομέας που ασχολείται με τη φύση και το σκοπό της γνώσης, καθώς και αν η γνώση είναι δυνατή. Μεταξύ των κεντρικών προβληματισμών της είναι οι φιλοσοφικές προκλήσεις που θέτει ο Σκεπτικισμός και οι σχέσεις μεταξύ αλήθειας, πίστης και αιτιολόγησης.
• Πολιτική Φιλοσοφία είναι η μελέτη των θεσμών διακυβέρνησης και των σχέσεων ατόμων (ή οικογενειών και φατριών) με κοινότητες, όπως το κράτος. Περιλαμβάνει ερωτήματα για τη δικαιοσύνη, το νόμο, την περιουσία, καθώς και τα δικαιώματα και υποχρεώσεις των πολιτών. Η Πολιτική Φιλοσοφία και η Ηθική αποτελούν παραδοσιακά αλληλένδετους τομείς, καθώς και οι δύο περιστρέφονται γύρω από το ερώτημα τού τι είναι καλό και πώς πρέπει να διαβιούν οι άνθρωποι με σκοπό τη συνεχή προαγωγή των ανθρώπινων κοινωνιών.
• Λογική είναι η μελέτη των έγκυρων διαλεκτικών φορμών. Ξεκινώντας στα τέλη του 19ου αιώνα, μαθηματικοί όπως ο ΓκότλομπΦρέγκε εστίασαν στην μαθηματική προσέγγιση της Λογικής, η οποία σήμερα χωρίζεται σε δύο ευρείς κλάδους: τη Μαθηματική Λογική και τη λεγόμενη Φιλοσοφική Λογική.
• Φιλοσοφία της Γλώσσας είναι αυτή που ερευνά θέματα της φύσης, καταγωγής και χρήσης της γλώσσας
• Φιλοσοφία της Θρησκείας είναι ο κλάδος της Φιλοσοφίας που ασχολείται με τη μελέτη προβλημάτων της θρησκείας.

                                                 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

   Με τον όρο ελληνική φιλοσοφία εννοείται ο φιλοσοφικός στοχασμός που αναπτύχθηκε στο ελλαδικό χώρο ή στις επικράτειές του ανά τους αιώνες έως τη σύγχρονη εποχή. Το κυριότερο κριτήριο συνέχειας για την εξέλιξη της ελληνικής φιλοσοφικής σκέψης είναι η πολιτισμική συνέχεια, η κοινή γλώσσα, η υποκειμενική αίσθηση της κοινής καταγωγής -ειδικά στην Ελληνιστική εποχή- το κοινό γεωγραφικό και ιστορικό πλαίσιο αναφοράς. Εκτός των παραπάνω υφίστανται και κριτήρια θεματικής συνάφειας και κοινών προβλημάτων που χαρακτηρίζουν συγκεκριμένα γνωρίσματα των διακριτών περιόδων του ελληνόφωνου φιλοσοφικού στοχασμού.
 Βάσει των παραπάνω απαιτείται περιοδολόγηση αυτού που ονομάζεται ελληνική φιλοσοφία, χωρίς την οποία δεν είναι δυνατή η παρακολούθηση της εξέλιξης του φιλοσοφικού στοχασμού και του τρόπου με τον οποίο αναπτύχθηκε εκτός των γεωγραφικών ορίων της ελληνικής επικράτειας κατά την αρχαιότητα. Η αρχαιοελληνική περίοδος μέχρι τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες αποτελεί αναμφίβολα τον κορμό αυτού που αποκαλείται διεθνώς ελληνική φιλοσοφία. Ακολουθεί η βυζαντινή περίοδος μέχρι την Άλωση, η οποία ενδιαφέρει τόσο για την διάσωση, την επεξεργασία και την μετάδοση της αρχαίας φιλοσοφικής σκέψης, όσο και για τη σύνθεσή της με τον Χριστιανισμό. Τον κύκλο κλείνει η νεότερη και η σύγχρονη φιλοσοφία, η οποία δεν ενδιαφέρει τόσο για την πρωτοτυπία της σε θέματα στοχασμού, αλλά ως ιστορική αποτύπωση της συνειδητοποίησης του νέου ελληνισμού με την οικειοποίηση του αρχαιοελληνικού παρελθόντος και την παράλληλη πρόσληψη της δυτικής φιλοσοφικής σκέψης.

                                              ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Στην Αρχαία Ελλάδα αναπτύχθηκαν με θαυμαστή πληρότητα οι ανθρώπινες διασκεπτικές, φιλοσοφικές δυνατότητες. Οι αυθεντικές, φιλοσοφικές ενοράσεις όπως και τα εμπνευσμένα έργα τέχνης παραμένουν αξεπέραστα. Νεώτεροι φιλόσοφοι όπως: Nietzsche, Σοπενχάουερ, Heidegger, Wittgenstein, Quine, Kuhn, Winch, Goodman, Rorty, Gadamer, Foucault, Derrida, Huxley αντλούν τα βασικά υλικά της σκέψης τους από τη φιλοσοφία των αρχαίων Ελλήνων. Μπορούμε να πούμε ότι η μεταμοντέρνα σκέψη επιστρέφει στους προσωκρατικούς και ιδιαίτερα στους σοφιστές και τους σκεπτικούς. Θα προσπαθήσουμε με συνοπτικό τρόπο να πλησιάσουμε τη σκέψη των αρχαίων και ιδιαίτερα των σκεπτικών για να διευρύνουμε τους γνωσιολογικούς μας ορίζοντες.

                                                 ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ 540 π.χ.

Ο Ηράκλειτος υποστηρίζει ότι όλα όσα υπάρχουν βρίσκονται σε μια δυναμική σχέση αλληλεξάρτησης. "Πάντα ρεί είναι δε παγίως ουδέν" (Τα πάντα ρέουν και τίποτα δεν μένει σταθερό). Ο διαχωρισμός των αντιθέτων όπως για παράδειγμα ζωή-θάνατος, καλό-κακό, ημέρα-νύχτα δεν είναι ουσιαστικός αλλά φαινομενικός. "Όλα τα πράγματα είναι ένα". Η πραγματικότητα δημιουργείται από την πάλη των αντιθέτων. "Ο πόλεμος είναι ο πατέρας των πάντων". Η αρμονία που παρατηρούμαι σε όλα τα επίπεδα, φυσικό, βιολογικό, κοινωνικό, δημιουργείται από την συνύπαρξη αντιθετικών δυνάμεων που αλληλεπιδρούν δυναμικά μεταξύ τους. "Αυτό που είναι αντίθεση είναι συμφωνία και από τα διαφορετικά πράγματα αναδύεται ωραιότατη αρμονία".

                                                 ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ 480-411 π.χ.

Η αλήθεια δεν είναι καθολική αλλά προσωπική. Υπάρχουν τόσες αλήθειες όσοι είναι οι άνθρωποι που τις πιστεύουν. Οι αισθητικές εμπειρίες και οι πεποιθήσεις είναι αληθινές εφόσον ο άνθρωπος νομίζει ή πιστεύει ότι είναι αληθινές. Κάθε άνθρωπος είναι από μόνος του κριτήριο της αλήθειας. "Ο άνθρωπος είναι το μέτρο για όλα τα πράγματα, για όσα είναι για το πως είναι, και για όσα δεν είναι, για το πως δεν είναι". Δεν υπάρχει αντικειμενική αλήθεια εξίσου έγκυρη για όλους. Κριτήριο αληθινότητας είναι η υποκειμενική αντίληψη και εμπειρία. Η γνώμη κανενός ανθρώπου δεν είναι περισσότερο έγκυρη από την γνώμη κάποιου άλλου.

                                                ΓΟΡΓΙΑΣ 485-380 π.χ. 

Οι απόψεις του Γοργία συνοψίζονται σε τρεις θεμελιώδεις προτάσεις:
α) Τίποτε δεν υπάρχει.
β) Αν υπήρχε κάτι δεν θα μπορούσαμε να το γνωρίζουμε.
γ) Αν το γνωρίζαμε δεν θα μπορούσαμε να ανακοινώσουμε την ύπαρξή του. 

                                                ΠΛΑΤΩΝΑΣ, 427-347 π.χ. 

          

   Ο Πλάτωνας σε αντίθεση με τους σοφιστές πιστεύει ότι ο άνθρωπος έχει την δυνατότητα να φτάσει στην έγκυρη και απόλυτη γνώση η οποία είναι προϋπόθεση της αρετής και στόχος της ανθρώπινης ζωής. Διακρίνει όμως δύο είδη επιγνώσεων: την απλή άποψη και τη αληθινή γνώση. Οι απόψεις που διαμορφώνονται με βάση τα δεδομένα των αισθήσεων, τις παρατηρήσεις και τα συμπεράσματα της κοινής λογικής όσο προσεκτικές και αν είναι, είναι απλά απόψεις χωρίς ιδιαίτερη εγκυρότητα.
Η αυθεντική γνώση δεν θεμελιώνεται στα δεδομένα των αισθήσεων αλλά στις ενορατικές διοδεύσεις της έλλογης σκέψης. Αντικείμενο αυτής της ανώτερης γνώσης δεν είναι ο υλικός, χωρο-χρονικός κόσμος αλλά ο κόσμος των ιδεών, των νοημάτων, των αιωνίων, αμετάβλητων, αόρατων, "μαθηματικών" μορφών. Ο κόσμος των αντικειμένων είναι απλή αντανάκλαση του κόσμου των ιδεών. Το αλήθινο δεν ανήκει στη σφαίρα των αντικειμένων του υλικού κόσμου αλλά στη σφαίρα μιας ανώτερης διάστασης που είναι ο κόσμος των ιδεών. Τα φθαρτά, μεταβλητά αντικείμενα που μας περιβάλλουν είναι ατελή αντίγραφα των αμετάβλητων καθαρών μορφών του ιδεατού κόσμου. Η μαθηματική ιδέα ενός κύκλου για παράδειγμα είναι αιώνια, τέλεια και αμετάβλητη. Ενώ οι κύκλοι που υποπίπτουν στην καθημερινή μας αντίληψή έχουν πάντοτε ατελή μορφή. Ο κύκλος όπως αυτός φανερώνεται στο άνοιγμα ενός ποτηριού δεν είναι ποτέ τόσο τέλειος όσο ο μαθηματικός κύκλος. Στόχος και τέλος της ανθρώπινης γνώσης είναι η φιλοσοφική θεωρία-ενατένιση του αόρατου, τέλειου κόσμου των ιδεών.

                                              ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ 384-322 π.χ.

 

   Για τον Αριστοτέλη η αλήθεια δεν κρύβεται στον κόσμο των ιδεών αλλά στην εμπεριστατωμένη έρευνα της αντικειμενικής πραγματικότητας.
Η Γνώση κατά κύριο λόγο προέρχεται από την εμπειρία. Η μέθοδος που οδηγεί στη γνώση είναι η προσεκτική παρατήρηση, η ταξινόμηση και η η λογική ανάλυση. Διαφορετικές και αντικρουόμενες απόψεις δεν μπορούν να είναι ταυτόχρονα αληθινές "μη είναι αληθείς άμα τας αντικειμένας φάσεις". Μετά τα Φυσικά (Γ' 6) Η επιστημονική έρευνα οδηγεί στην έγκυρη γνώση. Ο Αριστοτέλης έθεσε τις θεωρητικές βάσεις του ορθολογισμού και του εμπειρισμού και αναδεικνύεται πρόδρομος του Διαφωτισμού και της μοντέρνας επιστημονικής μεθοδολογίας.
Ο βαθμός εγκυρότητας της γνώσης προσδιορίζεται από τη φύση των αντικειμένων. Δεν είναι δυνατόν να καταλήγουμε πάντοτε σε ακριβή συμπεράσματα. Σε θεωρητικούς τομείς όπως η λογική και τα μαθηματικά μπορούμε να διαμορφώσουμε ακριβείς, σταθερές και απόλυτες ερμηνευτικές διατυπώσεις ενώ σε εφαρμοσμένους, πρακτικούς τομείς όπως για παράδειγμα η ηθική, η ψυχολογία και η πολιτική δεν επιτρέπονται διαπιστώσεις υψηλού βαθμού ακρίβειας και βεβαιότητας. "τον αυτόν δη τρόπον και αποδέχεσθαι χρεών έκαστα των λεγομένων, πεπαιδευμένου γαρ εστιν επί τοσούτον τακριβέςεπιζητείν καθ' έκαστον γένος, εφ' όσον η του πράγματος φύσις επιδέχεται, παραπλήσιον γαρ φαίνεται μαθηματικού τε πιθανολογούντοςαποδέχεσθαι και ρητορικόν αποδείξεις απαιτείν". Ηθικά Νικομάχεια 1, 3 . (σημ 1)

                                                         ΠΥΡΡΩΝ  341-270 π.χ. 

  Οι Σκεπτικιστές είναι πιο κοντά στην στάση αμφισβήτησης των σοφιστών παρά στην μεταφυσική του Πλάτωνα και τη λογική του Αριστοτέλη. Οι εννοιολογικές κατηγορίες του αληθινού και του ψεύτικου, του καλού και του κακού δεν έχουν οντολογική αληθινότητα αλλά υποκειμενική, και πολιτισμική σημασία.
Ο Πύρρων εκφράζει την πεποίθηση ότι δεν μπορούμε να φτάσουμε στην αληθινή γνώση διότι τα αντιληπτικά δεδομένα δεν μας πληροφορούν για το πως πραγματικά είναι ο κόσμος (τα όντα) αλλά μόνο για το πως φαίνεται (φαινόμενα). Όλες οι απόψεις είναι υποκειμενικές, πρόσκαιρες, και μπορούν να αλλάξουν με τα κατάλληλα επιχειρήματα. Μια πρόταση είναι τόσο αληθινή όσο και ψεύτικη. Διαμετρικά αντίθετες ερμηνείες είναι εξίσου έγκυρες.

                                                      ΣΩΚΡΑΤΗΣ 469-399 π.χ

    Έλληνας Αθηναίος φιλόσοφος και μία από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες του ελληνικού και παγκόσμιου πνεύματος και πολιτισμού και ένας από τους ιδρυτές της Δυτικής φιλοσοφίας. Ενδεικτικό της σημασίας του για την Αρχαία ελληνική φιλοσοφία είναι ότι όλοι οι Έλληνες φιλόσοφοι πριν από αυτόν ονομάστηκαν Προσωκρατικοί. Αναρίθμητοι είναι οι μελετητές που έχουν ασχοληθεί με τον Σωκράτη, στους αιώνες που ακολούθησαν το θάνατό του, πολλοί από τους οποίους είναι ιδιαίτερα φημισμένοι, έτσι ώστε ο W.K.C. Gutrie να γράψει πως «στο τέλος ο καθένας έχει το δικό του, ως ένα βαθμό Σωκράτη, που δεν είναι ίδιος ακριβώς με τον Σωκράτη κανενός άλλου.» Είχε έναν πολυάριθμο κύκλο πιστών φίλων, κυρίως νέων από αριστοκρατικές οικογένειες, απ' όλη την Ελλάδα. Ορισμένοι από αυτούς έγιναν γνωστοί ως ιδρυτές φιλοσοφικών σχολών διαφόρων κατευθύνσεων. Οι γνωστότεροι ήταν ο Πλάτωνας και ο Αντισθένης στην Αθήνα, ο Ευκλείδης στα Μέγαρα, ο Φαίδωνας στην Ηλεία και ο Αρίστιππος στην Κυρήνη.  Οι κυριότερες πηγές για τη ζωή του είναι κατ' αρχάς ο μαθητής του Πλάτων, ο ιστορικός Ξενοφών, ο φιλόσοφος Αριστοτέλης και ο συγγραφέας κωμωδιών Αριστοφάνης.

Η ζωή του  Ήταν γιος του Σωφρονίσκου και της Φαιναρέτης από το δήμο της Αλωπεκής Παντρεύτηκε σε μεγάλη ηλικία την Ξανθίππη. Οι πληροφορίες για τη ζωή του Σωκράτη είναι ποικίλες και ο μελετητής του Αρχαιοελληνικού κόσμου μπορεί να βγάλει ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Διάφοροι αξιόλογοι συγγραφείς ασχολήθηκαν μαζί του, ήδη από την αρχαιότητα, και ο καθένας πρόσθεσε νέες πτυχές από τη ζωή του. Έτσι, ο Πορφύριος μας πληροφορεί ότι ο Σωκράτης, όπως συνηθιζόταν στην αρχαία Αθήνα, ασχολήθηκε αρχικά με τη γλυπτική τέχνη, το επάγγελμα του πατέρα του, ο οποίος ήταν λιθοξόος, πριν το εγκαταλείψει «χάριν της παιδείας», όπως έγραψε αργότερα, ο Λουκιανός.
Στα 17 του χρόνια γνώρισε το φιλόσοφο Αρχέλαο, που του μετέδωσε το πάθος για τη φιλοσοφία και τον έπεισε να αφιερωθεί σ' αυτήν. Μία πιο βαθιά ψυχολογική πλευρά του φανερώνει ο Πλάτωνας, που στην Απολογία του παρουσιάζει τον Σωκράτη να θεωρεί τη φιλοσοφική ενασχόληση ως θεία εντολή. Εδώ ο Σωκράτης μπορεί να χαρακτηριστεί ως Θεόπνευστος, καθώς αναφέρει το ισχυρό του ένστικτο, ως μία εσωτερική παρόρμηση, να του υπαγορεύει ποιες πράξεις και ενασχολήσεις πρέπει να ακολουθήσει. Συχνά μάλιστα δήλωνε ότι άκουγε μέσα του μία φωνή που τον εμπόδιζε να πράττει ότι δεν ήταν σωστό, την οποία φωνή ονόμαζε «δαιμόνιο».
Στις φιλοσοφικές του έρευνες τον παρακολουθούσαν πολλοί, ιδιαίτερα νέοι, που ένιωθαν ευχαρίστηση ακούγοντας τον να μιλάει και να συζητάει για θέματα κοινωνικά, πολιτικά, ηθικά και θρησκευτικά. Έτσι σχηματίστηκε γύρω του ένας όμιλος, που δεν αποτελούσε όμως σχολή, γιατί ο Σωκράτης δεν δίδαξε συστηματικά, αλλά διαλεγόταν σε κάθε σημείο της πόλης, με ανθρώπους κάθε κοινωνικής τάξης και σε αντίθεση με τους σοφιστές δεν έπαιρνε χρήματα από τους μαθητές του.
   Απέφευγε την εμπλοκή στην πολιτική και προτιμούσε να πορεύεται τη δική του ανεξάρτητη πορεία. Μόνη εξαίρεση, όταν η πατρίδα τον καλούσε. Έτσι έλαβε μέρος σε τρεις εκστρατείες στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, στην πολιορκία της Ποτίδαιας, στο Δήλιο της Βοιωτίας το 424π.Χ. («ήμουν μαζί του στην υποχώρηση», λέει ο Λάχης στον ομώνυμο πλατωνικό διάλογο,«και αν όλοι ήταν σαν τον Σωκράτη, η πόλη μας ποτέ δε θα πάθαινε εκείνη τη συμφορά.»)[7] Το 422 π. Χ. στη μάχη της Αμφίπολης έσωσε τη ζωή του Αλκιβιάδη και έδειξε απίστευτη αντοχή στις κακουχίες, όπως περιγράφει ο ίδιος ο Αλκιβιάδης στο πλατωνικό Συμπόσιο.[8] Το 406 π.Χ., στη δίκη των 10 Αθηναίων στρατηγών όταν συνέπεσε η «φυλή» στην οποία ανήκε να έχει την πρυτανεία, αρνήθηκε να υποκύψει στην απαίτηση να φέρει σε ψηφοφορία στην Εκκλησία του Δήμου μία παράνομη πρόταση - να δικαστούν ομαδικά και όχι ο καθένας ξεχωριστά, όπως όριζε ο νόμος οι στρατηγοί που είχαν κατηγορηθεί ότι δεν περισυνέλεξαν τους ναυαγούς κατά τη ναυμαχία στις Αργινούσες, κάτι απαράδεκτο νομικά στην αθηναϊκή δημοκρατία. Το 404 π.Χ. με την ίδια τόλμη εναντιώθηκε στους Τριάκοντα τυράννους, όταν αρνήθηκε να συλλάβει έναν δημοκρατικό πολίτη, τον Λέοντα τον Σαλαμίνιο.

                                                      Η ΔΙΚΗ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ

   Το 399 π.Χ. διατυπώθηκε εναντίον του κατηγορία για ασέβεια προς τους θεούς και για διαφθορά των νέων. Ο φιλόσοφος καταδικάστηκε, με βάση την κατηγορία, σε θάνατο. Ως σκοπιμότητα της κατηγορίας θεωρήθηκε η διδασκαλία του, η οποία επιδρούσε στους νέους, και με τον φιλελευθερισμό που τον διέκρινε, θεωρήθηκε ανατρεπτικός. Ουσιαστικό κίνητρο, όμως, υπήρξε η αντιζηλία του με σημαντικούς άνδρες της εποχής. Ενώ ένας από τους βασικούς λόγους για κατηγορία του, στην πραγματικότητα ήταν ότι ένας από τους μαθητές του, και μάλιστα από τους πιο σημαντικούς, είχε πάρει μέρος στην εξουσία των τυράννων.

Στη διάρκεια της δίκης ο Σωκράτης έδειξε θάρρος, ενώ η αναγγελία της ποινής δεν κατάφερε να τον βγάλει από τη θεϊκή του αταραξία. Μετά την καταδίκη του παρέμεινε στο δεσμωτήριο 30 μέρες, γιατί ο νόμος απαγόρευε την εκτέλεση της θανατικής ποινής πριν από την επιστροφή του ιερού πλοίου από τις γιορτές της Δήλου. Από τον διάλογο του Πλάτωνα Κρίτων μαθαίνουμε ότι ο Σωκράτης θα μπορούσε να σωθεί, αν ήθελε, αφού οι μαθητές του είχαν τη δυνατότητα να τον βοηθήσουν να αποδράσει. Ο Σωκράτης αρνήθηκε και, ως νομοταγής πολίτης και αληθινός φιλόσοφος, περίμενε τον θάνατο ειρηνικά και γαλήνια, και ήπιε το κώνειο, όπως πρόσταζε ο νόμος.

Παρ' όλα αυτά, το Μάιο του 2012, πραγματοποιήθηκε εκ νέου η δίκη του Σωκράτη από Συμβούλους του Αρείου Πάγου και γνωστούς δικηγόρους και δικαστές, χρησιμοποιώντας τους νόμους της εποχής εκείνης, και ως αποτέλεσμα ο Σωκράτης αθωώθηκε για τις κατηγορίες τις οποίες έφερε

Ο Σωκράτης, όπως και ο Πυθαγόρας, δεν άφησε κανένα σύγγραμμα. Γι' αυτό είναι πολύ δύσκολο να καθοριστεί ακριβώς το περιεχόμενο της φιλοσοφίας του και, πρακτικώς, ότι γνωρίζουμε για τον Σωκράτη προήλθε κυρίως από όσα έγραψαν οι μαθητές του σχετικά με αυτόν, καθώς και ορισμένους συγγραφείς που επικεντρώθηκαν στη μελέτη της προσωπικότητάς του. Κατά τον Σωκράτη ο Θεός δεν φιλοσοφεί, γιατί κατέχει τη σοφία, φιλοσοφεί όμως ο άνθρωπος, που η ύπαρξή του είναι πεπερασμένη.

Στην εποχή του Σωκράτη έχουμε με τους Σοφιστές τη στροφή της φιλοσοφίας προς τον άνθρωπο και τη χρήσιμη αρετή, ενώ προηγουμένως το κύριο θέμα της φιλοσοφίας των προσωκρατικών ήταν η φύση. Βέβαια, οι Σοφιστές, ως μη φιλόσοφοι, δεν διείσδυσαν εις βάθος στη μελέτη της πραγματικής ουσίας του ανθρώπου, κάτι που ξεκίνησε με τον Σωκράτη, ο οποίος πρώτος θεώρησε την ψυχή ως την πραγματική ουσία του ανθρώπου και την αρετή ως αυτό που επιτρέπει την πλήρωση της ανθρώπινης φύσης μέσα από την αναζήτηση και βελτίωση της ψυχής. Ο Αριστοτέλης αναγνωρίζει αυτή τη στροφή του πνεύματος με τη φράση «επί Σωκράτους το δε ζητείν τα περί φύσεως έληξε, προς τη χρήσιμη αρετή και την πολιτική δε απόκλεινον οι φιλοσοφούντες».

                                       ΣΩΚΡΑΤΙΚΗ (ΜΑΙΕΥΤΙΚΗ) ΜΕΘΟΔΟΣ

    Η μαιευτική ήταν η μέθοδος, η οποία, σε συνδυασμό με τη χρήση της ειρωνείας, αποτελούσε χαρακτηριστικό της σωκρατικής διδασκαλίας. Σύμφωνα με τη μέθοδο αυτή, ο Σωκράτης κατά τις συζητήσεις του, προσποιούμενος την πλήρη άγνοια για το θέμα που συζητούσε κάθε φορά, προσπαθούσε μέσα από ερωτήσεις να εκμαιεύσει την αλήθεια από τον συνομιλητή του.

Ουσιαστικά ο Σωκράτης επωμιζόταν το ρόλο της συνείδησης και μέσα από αυτή τη διαδικασία ερωταπαντήσεων δημιουργούσε ένα πνεύμα διαλόγου στη συζήτηση. Ο συνομιλητής λοιπόν απαντώντας σ' αυτές τις ερωτήσεις έφτανε σε ένα συμπέρασμα -στην αλήθεια για τον Σωκράτη- από μόνος του. Η μέθοδος ονομάστηκε μαιευτική διότι όπως η μαία (επάγγελμα που έκανε και η Φαιναρέτη, μητέρα του Σωκράτη) φέρνει στον κόσμο το νεογνό έτσι και ο Σωκράτης ή ο εκάστοτε συνομιλητής που παίρνει το ρόλο της συνείδησης εξάγει από τον συνομιλητή του την αλήθεια.

                                                   ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ

   Διαλεκτική, κατ' αρχάς σημαίνει 'διάλογος'. Πρόκειται λοιπόν για μία μορφή διαλόγου η οποία χρησιμοποιήθηκε από τον Σωκράτη και κατά την οποία, ο φιλόσοφος προσπαθούσε να οδηγήσει τον συνομιλητή του στην ανακάλυψη της βαθύτερης αλήθειας των πραγμάτων, αυτής που μένει ανεξάρτητη από περιστάσεις και συνθήκες. Στη συγκεκριμένη μέθοδο, ο Σωκράτης άφηνε τον συνομιλητή του να εκφράσει ελεύθερα την άποψή του σχετικά με το θέμα που συζητούσαν, θεωρώντας αρχικά, αυτή την άποψη ως ολοκληρωμένη και θεμελιωμένη. Στη συνέχεια, μέσα από τη διαδικασία ερωταπαντήσεων, δείχνει μέσω απλοϊκών παραδειγμάτων τις ακραίες συνέπειες των απόψεων αυτών, αποδεικνύοντας έτσι τη σαθρότητά τους. Οδηγεί λοιπόν τον συνομιλητή του, στην ανακάλυψη νέων συμπερασμάτων και νέων προσεγγίσεων της αλήθειας.

 

                           Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΚΑΙ Ο ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΣ ΣΤΟΧΑΣΜΟΣ

   Έχει ειπωθεί για τον Σωκράτη πως «κατέβασε τη φιλοσοφία από τα άστρα στη γη», διότι χάρη στη δική του προσωπικότητα οι φιλόσοφοι έπαψαν να ασχολούνται με τα φυσικά φαινόμενα και άρχισαν να ασχολούνται με τον ίδιο τον άνθρωπο και την κοινωνία του. Στην πραγματικότητα, πολλοί φιλόσοφοι πριν το Σωκράτη ασχολήθηκαν με τα πολιτικά προβλήματα, ενώ ο Δημόκριτος ασχολήθηκε και με ζητήματα ηθικής. Ωστόσο, ο Σωκράτης ήταν εκείνος που πραγματικά έστρεψε το φιλοσοφικό στοχασμό σε αυτά τα θέματα. Ο λόγος που τα σωκρατικά ενδιαφέροντα σημάδεψαν κατά τέτοιο τρόπο την ιστορία της φιλοσοφίας πρέπει να αναζητηθεί στον σωκρατικό τρόπο σκέψης, στο γεγονός δηλαδή πως ο Σωκράτης, δεν ενδιαφερόταν για τον ορθό τρόπο ζωής και δράσης είτε σε προσωπικό είτε σε κοινωνικό επίπεδο. Και αντίθετα από τους σοφιστές δεν ενδιαφέρθηκε γι αυτά για χρησιμοθηρικούς σκοπούς. Θέλησε λοιπόν να δημιουργήσει ένα στέρεο έδαφος πάνω στο οποίο θα μπορούσαν ύστερα να θεμελιωθούν οριστικά και αμετάκλητα οι έννοιες του καλού, της αρετής και της σοφίας. Όπως οι πρώτοι φιλόσοφοι λοιπόν αναζητούσαν την πρώτη αρχή της δημιουργίας, έτσι και ο Σωκράτης αναζήτησε την αρχή κάθε ηθικής έννοιας, που δεν επηρεάζεται από ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες αλλά ούτε από τη δυνατότητα της αντίληψης του κάθε ανθρώπου. Αναζήτησε δηλαδή το απόλυτο και απέρριψε το σχετικό, μελέτησε την ηθική ουσία και απέρριψε τα ηθικά φαινόμενα.

                                     ΕΠΑΓΩΓΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ

   Για να φτάσει στην αρχή των ηθικών εννοιών, ο Σωκράτης χρησιμοποίησε την επαγωγική συλλογιστική μέθοδο, μέσω της οποίας σκόπευε να φτάσει στην εξαγωγή καθολικών συμπερασμάτων. Ξεκινούσε λοιπόν με παραδείγματα, παρμένα από την καθημερινότητά του και την εμπειρία του και αποσκοπούσε στην εξαγωγή καθολικών συμπερασμάτων τα οποία ξεπερνούν την εμπειρία και φτάνουν στην απόλυτη γνώση ενός θέματος. Και η διαδικασία αυτή είναι επιτυχής όταν θα προκύψει ένας απόλυτος ορισμός για την αλήθεια του καλού και του κακού, της ομορφιάς και της ασχήμιας, της ορθής διακυβέρνησης και της δεσποτείας, της σωφροσύνης και της άνοιας.

                                                       

Φιλόσοφοι από Αρχαία Ελλάδα έως Βυζάντιο έως  Διαφωτισμό

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ

Φιλόσοφοι-θεολόγοι:

Πλωτίνος

Πλύθων,

Αδαμάντιος Κοραής

Γρηγόριος Ναζιανζηνός
Γρηγόριος ο Θεολόγος, 326-390)
Βασίλειος ο Μέγας (330-379)
Γρηγόριος Νύσσης (335-394)
Ιωάννης ο Χρυσόστομος (344-407)
Αυγουστίνος, 354-430)
Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης (5ος αι.)

Γρηγόριος Παλαμάς

                                           Διαφωτισμός

   Ο Διαφωτισμός αποτελεί σημαντικό πνευματικό κίνημα, που τοποθετείται στα τέλη του 17ου αιώνα και αρχές του 18ου, τον οποίο οι ίδιοι οι Γάλλοι Διαφωτιστές απεκάλεσαν «Siècledeslumières», θεωρώντας εαυτούς ως φωτοδότες.
Ο Διαφωτισμός παρατηρήθηκε αρχικά στην Αγγλία και αργότερα στις χώρες της Ευρώπης αλλά και έξω απ' αυτήν προετοιμάζοντας παράλληλα το έδαφος για την Γαλλική Επανάσταση. Οι διαφωτιστές πρέσβευαν τον ορθολογισμό και την πίστη στην πρόοδο, αξιώνοντας αλλαγές σε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης δράσης, στους πολιτικοκοινωνικούς θεσμούς, την οικονομία, την εκπαίδευση και τη θρησκεία. Τάχθηκαν υπέρ της ατομικής ελευθερίας και ενάντια στην τυραννική διακυβέρνηση και την καταπίεση που ασκούσε η Εκκλησία.
Βασικός φορέας των νέων ιδεών που έφερε ο Διαφωτισμός ήταν η ανερχόμενη αστική τάξη που μέχρι εκείνη την εποχή παρέμενε αποκλεισμένη από το σύστημα της απολυταρχίας. Ανάμεσα στους σημαντικούς εκφραστές του Διαφωτισμού τοποθετούνται ο Βολταίρος και ο Μοντεσκιέ. Οι Διαφωτιστές Ντενί Ντιντερό, Ζαν λε Ροντ ντ' Αλαμπέρ και Ζαν Ζακ Ρουσσώ συγκρότησαν το ιδεολογικό υπόβαθρο του Διαφωτισμού στην Εγκυκλοπαίδεια. Παράλληλα ο Τζων Λοκ διατύπωνε τη θεωρία του Κοινωνικού Συμβολαίου, προτρέποντας σε μια Ευρώπη που θα υποστήριζε τα δικαιώματα του ανθρώπου.

Η απήχηση του Διαφωτισμού στον ελληνικό χώρο

 

   Ο Διαφωτισμός μεταδόθηκε μέσω των παροικιών και στον υπόδουλο Ελληνισμό, με κάποια όμως καθυστέρηση λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών που επικρατούσαν στις τουρκοκρατούμενες ελληνικές περιοχές. Η μεταβολή των οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών επέτρεψε στη συνέχεια τη δημιουργία στον ελληνικό χώρο, κατά την περίοδο 1750-1821, ενός πνευματικού κινήματος ανάλογου του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, που ονομάστηκε Νεοελληνικός διαφωτισμός.
Αναπτύχθηκε και εδώ έντονη πνευματική δραστηριότητα γύρω από θεμελιώδεις ιδέες όπως ελευθερία, δικαιοσύνη, ανεξιθρησκεία, αρετή, επιστήμη, με αντικειμενικό σκοπό το φωτισμό των υπόδουλων Ελλήνων, ώστε αυτοί να διεκδικήσουν την απελευθέρωσή τους. Παράλληλα εκείνο το διάστημα ιδρύθηκαν σχολεία, εκδόθηκαν βιβλία, μελετήθηκαν οι θετικές επιστήμες.
Οι ιδεολογικοί προσανατολισμοί των φορέων του Διαφωτισμού στον ελληνικό χώρο έχουν μεγάλο εύρος και εκτείνονται από την προσκόλληση σε παραδοσιακές αξίες μέχρι την πλήρη αποδοχή των ευρωπαϊκών ιδεών. Σημαντικοί εκπρόσωποι του Νεοελληνικού Διαφωτισμού είναι μεταξύ άλλων ο Ευγένιος Βούλγαρις, ο ΙώσηποςΜοισιόδακας, οι συγγραφείς της Νεωτεριστικής Γεωγραφίας Δανιήλ Φιλιππίδης και Γρηγόριος Κωνσταντάς, ό Άνθιμος Γαζής και ο ανώνυμος συγγραφέας της Ελληνικής Νομαρχίας. Κορυφαίοι όμως αναδείχθηκαν ο Ρήγας Βελεστινλής και ο Αδαμάντιος Κοραής.

Κοινωνικές αξίες του Διαφωτισμού 

  Αυτή η περίοδος χαράχτηκε από ριζικές μεταβολές:

• Οι επιστημονικές ανακαλύψεις (ηλιοκεντρισμός, μηχανική, ιατρική) βοηθούν στην αποκρυστάλλωση του ρασιοναλισμού και της εμπειρικής φιλοσοφίας,
• Οι κοινωνικές αξίες που υπερασπίστηκαν πολλοί από τους Διαφωτιστές σε όλη την Ευρώπη είναι η ανεξιθρησκεία, η ελευθερία και η ισότητα,
• Αυτές οι αξίες αποφέρουν καρπούς στην Αγγλία, τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Γαλλία, με τη μορφή των φυσικών δικαιωμάτων και με τον διαχωρισμό των εξουσιών,
• Η γνώση διαδίδεται με τη βοήθεια της Εγκυκλοπαίδειας και του τύπου,
• Το γούστο για την αρχαιότητα εδραιώνεται στις τέχνες,
• Το εμπόριο αναπτύσσεται την ίδια στιγμή που η Ευρώπη ανακαλύπτει την Άπω Ανατολή και τον Ειρηνικό,

Πολλοί σκεπτικιστές στην Γαλλία κατακρίνουν την κοινωνική και θρησκευτική ιεραρχία, την αριστοκρατία και την απόλυτη μοναρχία

                                                               

                                   ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Λογικισμός  (Μπολτζάνο)

Κομμουνισμός  (Μαρξ) 

                  
Φαινομενολογία (Χούρσελ)
 

Υπαρξισμός (Νίτσε)

.                           .
 
                                                       ΕΠΙΛΟΓΟΣ

   Όπως είναι φανερό, τους τελευταίους αιώνες η φιλοσοφία της Δυτικής Ευρώπης, πέρασε από πολλά κομβικά στάδια, και κατάφερε να γεννήσει σημαντικούς φιλοσόφους, δίνοντας τεράστια ώθηση στην πνευματική σκέψη του ευρωπαϊκού κόσμου, ακόμα και αν σε αρκετά σημεία παρουσιάζει μια εφηβική εμμονή και αστάθεια. Στην Ελλάδα του 20ου αιώνα ονόματα σημαντικά που πρέπει ν’αναφερθούν είναι των Κορνήλιου Καστοριάδη, Κώστα Αξελού, Χρήστου Γιανναρά, επίσης ο Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος γαλούχησε και εκπαίδευσε πλήθος νέων ελλήνων, μυώντας τους στα μεγάλα φιλοσοφικά προβλήματα μέσα κυρίως από μία συστηματική οπτική – οπτική που σπανίζει σήμερα, εποχή όπου κυριαρχεί η Ιστορία της Φιλοσοφίας – και άφησε έργο που έχει διαχρονική αξία, χάρη στις διορατικές και βαθιές, ως προς την σύλληψη τους, αναλύσεις που περιέχει. Το συγγραφικό έργο του Ι.Ν.Θεοδωρακόπουλου μπορεί να χωριστεί σε γενικές γραμμές σε δύο μεγάλες περιόδους, ανάμεσα στις οποίες παρεμβάλλεται ένα διάστημα σιωπής και προβληματισμού. Στην πρώτη από το 1927 έως το 1941 την αρχή του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, παρουσίασε 8 βασικά φιλοσοφικά έργα, 2 μικρότερες μελέτες και 43 άρθρα. Ανάμεσα σε αυτά τα έργα ξεχωρίζουν οι δύο γερμανικές διατριβές του για το Πλάτωνα και τον Πλωτίνο, καθώς και η κλασική Εισαγωγή στον Πλάτωνα. Κατόπιν την περίοδο από το 1945-7 τα έργα του και τα κείμενα του μαρτυρούν την αγωνία του φιλοσόφου για την πορεία του Ελληνισμού, καθώς περνούσε από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και βίωνε την άσχημη δοκιμασία του Εμφυλίου. Η δεύτερη πάντως και σημαντικότερη περίοδος είναι από το 1947 έως το θάνατό του το 1981. Η περίοδος αυτή αρχίζει με το μελέτημα «Ευρώπη και Σοσιαλισμός» και το Σύστημα Φιλοσοφικής Ηθικής, όπως και την έκδοση του πλατωνικού Φαίδρου με εισαγωγή, αρχαίο κείμενο, μετάφραση και σχόλια (1948). Το 1967 ο Ι. Θεοδωρακόπουλος απομακρύνθηκε βίαια από το Πανεπιστήμιο, αλλά ήδη είχαν εκδοθεί 8 τόμοι Πανεπιστημιακών Παραδόσεων, ο Φάουστ του Γκαίτε με αισθητική και φιλοσοφική ερμηνεία, καθώς και ο τόμος Πλάτων-Πλωτίνος-Ωριγένης. Από το 1960 και για 20 ολόκληρα χρόνια δημοσιεύτηκαν ακόμη σημαντικότατα φιλοσοφικά του κείμενα. Στην δεύτερη αυτή περίοδο και ιδίως από το 1960 και ύστερα, παρουσιάστηκε η μεγαλύτερη παραγωγή έργων του, αφού δημοσιεύτηκαν 25 τόμοι βιβλίων και 160 επιστημονικά άρθρα, ομιλίες κ.α. Από το 1971 συμμετέχει επίσης τακτικά στο περιοδικό Φιλοσοφία της Ακαδημίας Αθηνών, του οποίου ο ίδιος εισηγήθηκε την έκδοση. Άλλο κλασικό έργο του θεωρείται η τετράτομη Εισαγωγή στη Φιλοσοφία, αλλά σημαντικότατη υπήρξε και η δράση του με την ίδρυση της «Ελευθέρας Σχολής Φιλοσοφίας ο Πλήθων» στην Μαγούλα της Σπάρτης στα πόδια του Μυστρά. Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος υπήρξε γνωστός πολιτικός αρχηγός, κοινωνιολόγος, ιστορικός, φιλόσοφος και ακαδημαϊκός. Τα πνευματικά του ενδιαφέροντα ήταν πολυποίκιλα και ευρύτατα. Είναι συγγραφέας του πολύτομου και επιτυχημένου έργου Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πνεύματος. Στο έργο αυτό παρελαύνουν οι πνευματικές επιτεύξεις των λαών της Ευρώπης και των μεγάλων εκπροσώπων τους, από τον ύστερο 4ον έως τον 19ον αι. μ.Χ. Γνωστό είναι επίσης το βιογραφικό, με την έννοια της ιστορικότητας, βιβλίο, Γεννήθηκα το 1402, όπου ο συγγραφέας μεταφέρει τον εαυτό του 500 χρόνια ακριβώς πριν και ζει την τελευταία 50ετία του Βυζαντίου, ενώ παρακολουθεί τα γεγονότα αρκετά χρόνια μετά, έως το 1472. (Το κείμενο αυτό παρουσιάζεται στις σελίδες 56 έως 64 του βιβλίου) Ο Κ. Κανελλόπουλος είναι γνωστός βέβαια κυρίως από την πολιτική του δράση. Το συγγραφικό του έργο αφορά όχι μόνο την περιοχή της φιλοσοφίας, αλλά και άλλους τομείς του πολιτισμού. Ιδιαίτερα στην περίοδο του Μεσοπολέμου είχαν εκδοθεί έργα του πάνω στην κοινωνιολογία και την οικονομία, όπως Κοινωνιολογία των ιμπεριαλιστικών φαινομένων (1927), Ιστορία και Κριτική των Κοινωνιολογικών Θεωριών. Μέρος Α’ (1929), Κάρολος Μάρξ. Συμβολή εις την Ιστορίαν των Οικονομικών και Κοινωνικών Θεωριών (1931), κ. α. [1]. Για τον Κωνσταντίνο Τσάτσο τι να πρωτοειπωθεί, όταν είναι τόσο γνωστά το έργο και η δράση του. Ιδιαίτερα σημαντικός ήταν ο καταγεγραμμένος διάλογος με τον Γιώργο Σεφέρη, που προετοίμασε την πολύκροτη διάλεξή του «Αισθητική και παιδεία του Ελληνικού λαού» (1944), την οποία ο Κ. Δεσποτόπουλος χαρακτήρισε «το πνευματικό γεγονός των χρόνων της Κατοχής». Από τότε έως το κύκνειο άσμα του, το «Πνευματικό Καταπίστευμα», που δημοσιεύτηκε το 1987 στον ημερήσιο τύπο, διήνυσε μία ζωή πλήρη δράσης και στοχασμού. Ο πρόεδρος Κ. Τσάτσος ασχολήθηκε με πλήθος θέματα κοινωνιολογικά, δικαίου, φιλοσοφίας, μεταφράσεις, πολιτικά κείμενα, λογοτεχνικά, κριτικά κ.α. Κλασσικό έργο του θεωρείται πια το Η κοινωνική φιλοσοφία των αρχαίων Ελλήνων, ενώ άλλα έργα σημαντικά αφορούν τον Βάκωνα, τον Κάντ, τον Έγελο, τον Ρικέρτ. Έως το τέλος της ζωής του δεν έπαψε να εργάζεται και να δημιουργεί βαρυσήμαντο έργο, πολύτιμη κληρονομιά στους μεταγενέστερους.
Επίσης, τι να πει κανείς για τον Ευάγγελο Παπανούτσο, τον αξιοθαύμαστο φιλόσοφο και παιδαγωγό; Η προσφορά του από το βήμα του Μορφωτικού Συλλόγου «Αθήναιον» (1946-1967) είναι τεράστια. Τα μαθήματά του παρακολούθησαν χιλιάδες άνθρωποι. Μέσα σε μία εικοσαετία φανέρωσε την ιδιαίτερη διδασκαλική ικανότητα του παρουσιάζοντας εκτός από βαθυστόχαστες φιλοσοφικές αναλύσεις, ένα πανόραμα της αρχαίας ελληνικής και της νεώτερης ευρωπαϊκής φιλοσοφίας. Στα Απομνημονεύματά του γράφει πόσο ευτυχής ήταν για την κυκλοφορία των έργων του, όπως της Αισθητικής, της Ηθικής και της Γνωσιολογίας, τα οποία γνώρισαν για τα ελληνικά δεδομένα μεγάλη απήχηση. Είναι αυτός επίσης που εργάστηκε για την «Βιβλιοθήκη των αρχαίων ελλήνων συγγραφέων», όπου εκδόθηκαν 100 τόμοι της Σειράς Ζαχαρόπουλου. Ιδιαίτερα αξιομνημόνευτοι είναι επίσης οι δύο τόμοι της Νεοελληνικής Φιλοσοφίας (της «Βασικής Βιβλιοθήκης») στα έτη 1953 και 1956. Ο Παπανούτσος παρόλο που δεν έγινε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο μας άφησε μία τεράστια παραγωγή επιστημονικού και φιλοσοφικού έργου.
Τέλος, ο Βασίλειος Τατάκης υπήρξε μία αυθεντία στην εποχή του πάνω στην Βυζαντινή Φιλοσοφία. Γεννήθηκε στην Άνδρο και σπούδασε στην Αθήνα και στο Παρίσι. Αργότερα δίδαξε στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Ως το σημαντικότερο έργο του θεωρείται Η Βυζαντινή Φιλοσοφία που πρόσφατα μεταφράστηκε και στα αγγλικά. Άλλα σημαντικά έργα του είναι Η Συμβολή της Καππαδοκίας στην Χριστιανική σκέψη (1967, 1988), Ο Σωκράτης (1970), Γεράσιμος Βλάχος ο Κρής (1973), Θέματα Χριστιανικής και Βυζαντινής Φιλοσοφίας (1952) και Μελετήματα Χριστιανικής Φιλοσοφίας (1967). Το 1982 η Ακαδημία Αθηνών του απένειμε το «Αριστείο Ιστορικών και Κοινωνικών Επιστημών». Επίσης μετέφρασε αρχαία ελληνικά φιλοσοφικά κείμενα, όπως του Αριστοτέλους, Περί Ψυχής και του Πλάτωνος, Λάχης-Μένων κ.α. Στα Απομνημονεύματά (1993) του περιγράφει την διαδρομή του από τα παιδικά χρόνια ως το γήρας με πυκνές αναφορές στα ιστορικά γεγονότα του 20ου αι. Ο Β. Τατάκης είναι ουσιαστικά ο εισηγητής του κλάδου της Βυζαντινής Φιλοσοφίας, ο οποίος στην συνέχεια καθιερώθηκε στον χώρο της Ιστορίας της Φιλοσοφίας.
Είναι σημαντικό να μπορεί, ο μελετητής της ιστορίας της φιλοσοφίας, να εξάγει συμπεράσματα για τα στάδια της ανθρώπινης φιλοσοφικής σκέψης, έτσι ώστε να συνειδητοποιεί την πνευματική αποστολή της εποχής του και να συμμετέχει στη μεταβίβαση της φιλοσοφικής πείρας στην επόμενη γενιά. Δυστυχώς, ο αιώνας στον οποίο μόλις έχουμε εισέλθει δεν έχει δείξει τέτοια σημάδια συνειδητοποίησης της αποστολής του, λόγω της αδιαφορίας των ανθρώπων προς τα πνευματικά. Η ολιστική θεώρηση και έρευνα, όμως των φιλοσοφικών θησαυρών της ιστορίας μας, μπορεί να αποτελέσει εφαλτήριο για την ανάπτυξη της νέας σκέψης του 21ου αιώνα.